ชื่อสมุนไพร : ข้าวตอกแตก
ชื่ออื่นๆ : ตีนตั่ง, ตีนตั่งตัวผู้, กรูด, เถาวัลย์ชะนวน, เถาวัลย์นวล, งวงสุ่มขาว, งวงชุม, งวงซุ่ม, งวงสุ่ม, ฮวงสุ่ม, หมันเคือ, ประโยค, มันแดง, หน่วยสุด
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Calycopteris floribunda Lamk.
ชื่อวงศ์ : COMBRETACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ข้าวตอกแตก เป็นไม้พุ่มเลื้อย ขนาดใหญ่ กิ่งอ่อนมักเป็นสันสี่เหลี่ยม มีขนสีน้ำตาลแกมแดงปกคลุม
- ใบข้าวตอกแตก เป็นใบเดี่ยว ออกตรงข้ามกัน รูปรีหรือรูปไข่ กว้าง 2-7 เซนติเมตร ยาว 6-17 เซนติเมตร ใบด้านล่างมีขนสีน้ำตาลอ่อนแน่น ก้านใบยาว 1 เซนติเมตร
- ดอกข้าวตอกแตก สีเขียวแกมเหลือง ออกเป็นช่อใหญ่ ยาว 10-40 เซนติเมตร ดอกย่อยมีกลีบรองดอก 5 กลีบ ส่วนโคนเชื่อมเป็นหลอด ปลายเป็นถ้วยมี 5 แฉก ภายในมีขน ยาว 4 มิลลิเมตร ไม่มีกลีบดอก เกสรผู้จำนวน 10 อัน เรียงเป็นสองวง วงละ 5 อัน
- ผลข้าวตอกแตก รูปรีคล้ายเมล็ดข้าวเปลือก มีสันตามยาว 5 สัน ที่ปลายมีกลีบรองดอก เจริญเป็นปีก 5 ปีก มี 1 เมล็ด
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ใบ, ราก
สรรพคุณ ข้าวตอกแตก :
- ใบ รสเฝื่อน เจริญอาหาร สมาน ขับพยาธิ ระบายท้อง แก้ปวดท้อง จุกเสียด แก้บิด แก้ไข้ป่า ทาแผลเรื้อรัง
- ราก รสเฝื่อน แก้พิษงู