ชื่อสมุนไพร : กะเจียน
ชื่ออื่น : ค่าสามซีก, แคหาง, จันทน์ดง, ทรายเด่น, กะเจียน, พญารากดำ, โมดดง, สะบันงาป่า, เสโพลส่า, เหลือง
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Polyalthia cerasoides (Roxb.) Benth. ex Bedd.
ชื่อวงศ์ : ANNONACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นกะเจียน เป็นไม้ขนาดเล็กถึงขนาดกลาง สูง 5-15 เมตร เรือนยอดรูปกรวยคว่ำ ลำต้นเปลา เปลือกเรียบ สีเทาหรือน้ำตาลอ่อน กิ่งเกือบตั้งฉากกับลำต้น กิ่งอ่อนมีขนนุ่มทั่วไป กิ่งแก่เกลี้ยง ลำต้นและกิ่งแก่มีช่องอากาศสีเหลืองอ่อนทั่วไป
- ใบกะเจียน ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน และมักเบี้ยว กว้าง 2-4.5 เซนติเมตร ยาว 8-18 เซนติเมตร ขอบเรียบ ใบอ่อนมีขนนุ่มทั่วไป และขนจะค่อยๆ ร่วงไปเมื่อใบแก่ยกเว้นตามเส้นใบและเส้นแขนงใบ แผ่นใบบาง ด้านบนสีเขียวเข้ม ด้านล่างสีจางหรือขาวอมเทา เส้นแขนงใบข้างละ 8-15 เส้น เห็นได้ชัดทางด้านล่าง ก้านใบสั้นมากและมีขนสั้นๆ
- ดอกกะเจียน ออกเดี่ยวๆ หรือเป็นกลุ่มไม่เกิน 3 ดอก ตามง่ามใบและเหนือรอยแผลใบตามกิ่ง เมื่อบานเต็มที่เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2.5 เซนติเมตร กลีบเลี้ยง 3 กลีบ รูปสามเหลี่ยมหน้าจั่วเล็กๆ มีขนนุ่มทั้ง 2 ด้าน กลีบดอกสีเขียวอ่อน เรียงสลับกัน 2 ชั้น ชั้นละ 3 กลีบ รูปขอบขนานแกมรูปไข่ หนา เกลี้ยงหรือเกือบเกลี้ยง กลีบดอกชั้นในใหญ่และยาวกว่ากลีบดอกชั้นนอกเล็กน้อย ก้านดอกยาวประมาณ 3 เซนติเมตร มีขนประปราย เกสรเพศผู้มีจำนวนมาก อยู่ชิดกันแน่นเป็นพุ่มกลม
- ผลกะเจียน เป็นผลกลุ่ม อยู่บนแกนตุ้มกลม แต่ละผลป้อม ปลายเป็นติ่ง ผลอ่อนสีเขียว แก่จัดเป็นสีแสด เมื่อแห้งจะกลายเป็นสีดำ ก้านผลเรียวเล็ก ยาวประมาณ 2.5 เซนติเมตร โคนก้านติดรวมอยู่บนปลายก้านช่อที่โตเป็นตุ้ม
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ใบสด, เนื้อไม้, ราก
สรรพคุณ กะเจียน :
- ใบสด รสเฝื่อนเย็น ตำพอกฝี แก้ปวด แก้อักเสบ
- เนื้อไม้ รสขม ต้มดื่ม แก้วัณโรคในลำไส้ วัณโรคในปอด แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย ปวดหลัง ปวดเอว แก้ปัสสาวะพิการ แก้กระษัย ไตพิการ บำรุงธาตุ เจริญอาหาร
ฝนกับน้ำปูนใสทาเกลื่อนหัวฝี ต้มดื่มครั้งละ 1 ถ้วย วันละ 3 ครั้ง เป็นยาคุมกำเนิดในสตรี - ราก แก้กระษัย ดื่ม 250 มิลลิลิตร วันละ 3 ครั้ง เพื่อคุมกำเนิดในสตรี บำรุงกำลังบุรุษ แก้ไข้