ชื่ออื่น : กำจัดเถา
ชื่ออื่นๆ : กำจัดเครือ, สรรพลังวน, งูเห่า (อุดรธานี), กำจัดหน่วย (ภาคใต้เรียก)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Zanthoxylum nitidum (Roxb.) DC.
ชื่อวงศ์ : RUTACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- กำจัดเถา เป็นไม้พุ่มรอเลื้อย ลำต้น และกิ่งมีหนามแหลมกระจายห่างๆ
- ใบกำจัดเถา ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงสลับ ยาวได้ถึง 40 ซม. ก้านใบและแกนใบมีหนามแหลม มีใบย่อย 2-4 คู่ ใบย่อยรูปรีหรือรูปไข่ กว้าง 2.5-6 ซม. ยาว 5-12 ซม. ปลายและโคนแหลมหรือมน ขอบหยักห่างๆ บริเวณรอยหยักมักมีต่อมกลมอยู่ใกล้ๆ ขอบใบ เส้นแขนงใบข้างละ 5-12 เส้น มีหนามเล็กๆ ตามเส้นกลางใบด้านล่าง
- ดอกกำจัดเถา ช่อดอกออกที่ยอดหรือง่ามใบ ยาวได้ถึง 15 ซม. ก้านช่อดอกอาจมีขนละเอียด ดอกเล็ก มีทั้งดอกเพศผู้ และดอกเพศเมีย ดอกเพศผู้ยาว 4-5 มม. ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยง 4 กลีบ เล็กมาก รูปสามเหลี่ยม โคนกลีบติดกันเล็กน้อย กลีบดอก 4 กลีบ สีเหลืองอมเขียว รูปรีหรือรูปไข่ ยาว 2-3 มม. เกสรเพศผู้ 4 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 4-6 มม. ชูอับเรณูโผล่พ้นกลีบดอก อับเรณูเล็กมาก มี 2 ช่อง รังไข่เล็กมากและไม่สมบูรณ์ ดอกเพศเมียคล้ายดอกเพศผู้ ต่างกันที่ขนาดเล็กกว่าดอกเพศผู้ และมีรังไข่ใหญ่เห็นได้ชัด รังไข่มี 4 ช่อง ก้านเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรเพศเมียเล็ก
- ผลกำจัดเถา มี 4 พู ที่ค่อนข้างอิสระ ติดกันเฉพาะที่โคน พูค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 3-7 มม. เมื่อแก่แตกตามยาวกลางพู แต่ละพูมี 1 เมล็ด เมล็ดค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 2-5 มม. ผิวเกลี้ยง และเป็นมัน
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ราก
สรรพคุณ กำจัดเถา :
- ราก รสเผ็ดเค็ม แก้พิษงู พิษตะขาบ พิษแมลงป่อง แก้พิษต่างๆ แก้ปวด แก้ปวดท้องลงท้อง หวัดแดด แก้พิษสำแดง แก้ปวดเมื่อยเอวและเท้า แก้ปวดฟัน แก้เจ็บปวดอุ้งเท้าเนื่องจากถูกทิ่มตำ ตำกับสุราพอกและดื่มแก้พิษงูเขียวหางไหม้ แก้ฝีตะมอย สตรีมีครรภ์ไม่ควรรับประทาน