ชื่อสมุนไพร : ไข่เน่า
ชื่ออื่น ๆ : คมขวาน, ฝรั่งโคก(กลาง), ขี้เห็น(อุบลราชธานี-เลย),ปลู(เขมร-สุรินทร์)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Vitex glabrata R. Br.
ชื่อวงศ์ : VERBENACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นไข่เน่า เป็นพรรณไม้ยืนต้นมีทั้งขนาดกลางและขนาดใหญ่ ลำต้นนั้นจะมีความสูงประมาณ 10-12 เมตร ลำต้นจะเกลี้ยงเป็นสีหม่นและมีด่างเป็นดวงขาว ๆ
- ใบไข่เน่า มีใบเป็นใบประกอบแบบนิ้วมือ อยู่เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก ใบย่อยมี 3-5 ใบ ใบมีสีเขียวเข้ม (คล้ายใบงิ้ว) ลักษณะคล้ายรูปไข่กลับ หรือเป็นรูปรีแกมรูปไข่กลับ ใบมีขนาดไม่เท่ากัน ปลายใบแหลมเป็นติ่ง ส่วนโคนใบสอบแหลมหรือมน ขนาดของใบกว้างประมาณ 3-10 เซนติเมตรและยาวประมาณ 9-22 เซนติเมตร ผิวใบด้านบนเกลี้ยงมีสีเขียวเข้มและเป็นมัน ส่วนท้องใบมีสีอ่อนกว่า และมีขนสั้นอยู่ประปราย ก้านใบย่อยยาวประมาณ 1-7 เซนติเมตร ส่วนก้านช่อใบจะยาวประมาณ 7-20 เซนติเมตร
- ดอกไข่เน่า ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ดอกมีขนาดเล็กและมีกลิ่นหอม กลีบดอกมีสีม่วงอ่อน (หรือสีม่วงอมชมพู สีขาวมีเหลืองเรื่อ ๆ) กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอดกว้าง และมีขนละเอียดที่ดอก ดอกเมื่อบานเต็มที่จะมีความกว้างประมาณ 0.8-1 เซนติเมตร โดยดอกจะเป็นดอกแบบสมบูรณ์เพศผสมตัวเองหรือต่างต้นต่างดอกก็ได้
- เมล็ดไข่เน่า ( ผล ) : ผลอ่อนที่ยังไม่สุกจะมีสีเขียว และแข็ง ผลที่สุกแก่เต็มที่นั้นสีจะเปลี่ยนเป็นสีดำเทาอ่อนนุ่มนิ่ม ผิว จะมัน ผลโตประมาณ 1-1.5 เซนติเมตร และมีรสหวานอมเปรี้ยว กลิ่นจะเหม็นผลนั้นจะแก่ในหน้า ฝน ส่วนเมล็ดโตขนาดเท่าปลายนิ้วก้อย
ส่วนที่ใช้เป็นยา : เปลือกต้น, ราก, ผล
สรรพคุณ ไข่เน่า :
- เปลือกต้น รสฝาดหวานเบื่อชุ่ม ใช้รักษาพิษตานซาง ตานขโมย แก้อุจจาระเป็นฟองเหม็นเปรี้ยว แก้ท้องเสีย ขับพยาธิไส้เดือน
- ราก รสฝาดหวานเบื่อ ขับพยาธิไส้เดือน รักษาท้องร่วง เจริญอาหาร บำรุงธาตุ
- ผล เมื่อสุกใช้รับประทานกับเกลือ สามารถรักษาโรคเบาหวาน ช่วยบำรุงสมอง ทำให้ความจำดี ช่วยระบบการขับถ่าย ช่วยบำรุงกระดูก แก้กระดูกผุสำหรับผู้สูงอายุ บำรุงระบบเพศ บำรุงไต