ชื่อสมุนไพร : สะเดา
ชื่ออื่นๆ : สะเดา, สะเดาบ้าน(ภาคกลาง), สะเลียม(ภาคเหนือ), เดา, กระเดา, กะเดา(ภาคใต้), จะดัง, จะตัง(ส่วย), ผักสะเลม(ไทลื้อ), ลำต๋าว(ลั้วะ), สะเรียม(ขมุ), ตะหม่าเหมาะ(กะเหรี่ยงแดง), ควินิน(ทั่วไป), สะเดาอินเดีย(กรุงเทพฯ), กาเดา, เดา, ไม้เดา
ชื่อสามัญ : Neem, Neem tree, Nim, Margosa, Quinine, Holy tree, Indian margosa tree, Pride of china, Siamese neem tree
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Azadirachta indica A. Juss. var. siamensis Valeton
ชื่อวงศ์ : Meliaceae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นสะเดา เป็นพันธุ์ไม้ขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ มีความสูงประมาณ 20-25 เมตร ลักษณะของต้นเป็นทรงเรือนยอดเป็นพุ่มหนาทึบตลอดปี มีรากที่แข็งแรง กว้างขวาง และหยั่งลึก เปลือกของลำต้นค่อนข้างหนา มีสีน้ำตาลเทาหรือสีเทาปนดำ ผิวเปลือกแตกเป็นร่องตื้น ๆ หรือเป็นสะเก็ดยาว ๆ เยื้องสลับกันไปตามความยาวของละต้น ส่วนเปลือกของกิ่งมีลักษณะค่อนข้างเรียบ และเนื้อไม้มีสีแดงเข้มปนสีน้ำตาล เสี้ยนค่อนข้างสับสนเป็นริ้ว ๆ แคบ เนื้อหยาบ เป็นมันเลื่อม มีความแข็งแรงทนทาน ส่วนแกนไม้มีสีน้ำตาลแดง มีความแข็งแรงและทนทานมาก
- ใบสะเดา เป็นใบประกอบแบบขนนก ออกเรียงสลับรูปใบหอก กว้าง 3-4 ซม. ยาว 4-8 ซม. โคนใบมนไม่เท่ากัน ขอบใบจักเป็นฟันเลื่อย แผ่นใบเรียบ สีเขียวเป็นมัน
- ดอกสะเดา ออกเป็นช่อที่ปลายกิ่งขณะแตกใบอ่อน ดอกสีขาวนวล กลีบเลี้ยงมี 5 แฉก โคนติดกัน กลีบดอกโคนติดกัน ปลายแยกเป็น 5 แฉก ผล รูปทรงรี ขนาด 0.8 – 1 ซม. ผิวเรียบ
- ผลสะเดา มีลักษณะกลมรี ขนาดกว้างประมาณ 1 เซนติเมตรและยาวประมาณ 1-2 เซนติเมตร ผลอ่อนมีสีเขียว เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองอมเขียว มีรสหวานเล็กน้อย
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ดอกช่อดอก, ผลอ่อน, ยอด, เปลือก, ก้านใบ, กระพี้, ยาง, แก่น, ราก, ใบ, ผล, ต้น, น้ำมันจากเมล็ด
สรรพคุณ สะเดา :
- ดอก ยอดอ่อน แก้พิษโลหิต กำเดา แก้ริดสีดวงในลำคอ คันดุจมีตัวไต่อยู่ บำรุงธาตุ ขับลม ใช้เป็นอาหารผักได้ดี
- ผลอ่อน ถ่ายพยาธิ แก้ริดสีดวง แก้ปัสสาวะพิการ
- เปลือกต้น แก้ไข้ เจริญอาหาร แก้ท้องเดิน บิดมูกเลือด
- ก้านใบ แก้ไข้ ทำยารักษาไข้มาลาเรีย
- กระพี้ แก้ถุงน้ำดีอักเสบ
- ยาง ดับพิษร้อน
- แก่น แก้อาเจียน ขับเสมหะ
- ราก แก้โรคผิวหนัง แก้เสมหะ ซึ่งเกาะแน่นอยู่ในทรวงอก
- ใบ,ผล ใช้เป็นยาฆ่าแมลง บำรุงธาตุ
- ผล มีสารรสขม ใช้เป็นยาถ่ายพยาธิ และยาระบาย แก้โรคหัวใจเดินผิดปกติ
- เปลือกราก เป็นยาฝาดสมาน แก้ไข้ ทำให้อาเจียน แก้โรคผิวหนัง
- น้ำมันจากเมล็ด ใช้รักษาโรคผิวหนัง และยาฆ่าแมลง
